Uluslararası Koruma: Nedir, Türleri Nelerdir?

Uluslararası Koruma Nedir?

Uluslararası koruma 6458 Sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nda düzenlenmiştir. Uluslararası koruma, Türk vatandaşı olmayan yabancıların vatandaşı olduğu veya bulunduğu ülkedeki belli sebeplerden ötürü Türkiye’den sığınma talebinde bulunmaları halinde kendilerine verilen hukuki statü olarak tanımlanabilir. Yani yabancı Türkiye’de uluslararası koruma başvurusunda bulunarak Türkiye’de yasal kalış hakkı talep etmektedir.

Yabancının menşe ülkesine dönmesi halinde ırkından, dininden, tabiatından, belli bir gruba üye olmasından, siyasi düşüncesinden dolayı zulme uğrayacağı ihtimali varsa ve bu sebepten ötürü yabancı kendi ülkesine dönmekten korkuyorsa ve kendi ülkesi yabancıya bu korumayı sağlayamıyorsa yabancı Türkiye’de uluslararası koruma başvurusunda bulunabilir.

Uluslararası Koruma Türleri Nelerdir?

Türk Hukukunda uluslararası koruma türleri 3’e ayrılmıştır. Bunlar; mülteci, şartlı mülteci ve ikincil korumadır.

1.Mülteci:

Mülteci, Avrupa ülkelerindeki olaylar sebebiyle Türkiye’den uluslararası koruma başvurusunda bulunan yabancılara verilen hukuki statüdür. Yabancı, siyasi veya dini düşüncesinden, belli bir gruba üye olmasından, ırkından veya tabiatından dolayı Avrupa ülkesinde kötü muameleye karşılaşacaksa ve bundan dolayı korku içindeyse mülteci statüsüne hak kazanabilir. Bunun için yabancının kendi ülkesindeki korumadan yararlanamıyor olması veya korkusundan dolayı yararlanmak istemiyor olması gerekmektedir. Yabancının korkusundan dolayı kendi ülkesine dönmek istememesinde haklı olması gerekmektedir. Ancak bu şartları taşıyan yabancılara mülteci statüsü verilebilir.

Yabancının korktuğu zulüm yaşam hakkı, özgürlük hakkı, ayrımcılığa tabi tutulma gibi nesnel olabileceği gibi öznel bir sebep de olabilir. Danıştay bu konuda her bireyden her olay karşısında aynı davranmasının beklenilmeyeceği görüşündedir. Yani bir olaydan ötürü bir yabancının bir korku duymaması farklı bir yabancının da korku duymaması gerektiği anlamına gelmeyecektir. Önemli olan yabancının mülakat sırasında korktuğu zulüm duygusunu makul düzeyde ortaya koyabilmesidir. Yabancının beyanlarında ve duygularında inandırıcı olması gerekir. Dolayısıyla aynı olaydan dolayı uluslararası korumaya başvuru yapan iki yabancının başvuruları birbirlerinden farklı neticelendirilebilir.

2.Şartlı Mülteci:

Şartlı mülteci, yine siyasi veya dini düşüncesinden, belli bir gruba üye olmasından, ırkından veya tabiatından dolayı kötü muameleye kalabilecek ve bundan dolayı korku yaşayan yabancıya verilecek statü olarak tanımlanabilir. Şartlı mültecinin mülteciden tek farkı; olayın Avrupa ülkeleri dışındaki bir ülkede gerçekleşmesi gerekir. Örneğin, İspanya’da meydana gelen bir olaydan ötürü Türkiye’de uluslararası koruma başvurusunda bulunan bir yabancıya şartlı mülteci statüsü verilemez. Bu yabancı mülteci statüsü için başvuruda bulunabilir.

3.İkincil Koruma

İkincil koruma, mülteci veya şartlı mülteci başvurusunda bulunma şartlarını sağlamayan ancak kendi ülkesine döndüğünde aşağıda sayılan durumlara maruz kalacak yabancılara verilen hukuki statüdür. Bunlar sırasıyla;

1. Ölüm cezası alma veya ülkesine döndüğünde ölüm cezasının uygulanacağı haller
2. İşkence, onur kırıcı ve insanlık dışı muameleye maruz kalınacak haller
3. Ülkesinde veya uluslararasında yaşanan silahlı çatışmadaki şiddet eylemleri sebebiyle kendisine yönelik ciddi tehditlerin bulunması

Yukarıda sayılan üç halden herhangi birisine dayanarak uluslararası koruma başvurusunda bulunan yabancılar ikincil koruma statüsüne hak kazanabilirler. İkincil koruma statüsü ancak bu şartlar sağlanarak verilebilir.

Örneğin; kendi ülkesinde işlemiş olduğu basit bir suçtan ötürü (alkol içme) kırbaç cezasına çarptırılan yabancı ikincil koruma statüsüne hak kazanabilir. Çünkü bu ceza insanlık dışı bir ceza olacaktır.

Ancak kendi ülkesinde cinsel istismar, tecavüz suçunu işleyen bir yabancının hapis cezasına mahkum edilmesi halinde yabancının ikincil koruma statüsüne hak kazanamaması gerekir. Çünkü hapis cezası bir işkence, onur kırıcı veya insanlık dışı bir ceza değildir ve neredeyse tüm dünya ülkelerinde bu ceza uygulanmaktadır.

Yabancının ikincil koruma başvurusunun kabul edilebilmesi için beyanlarını delillerle desteklemesi gerekecektir. Örneğin ölüm veya kırbaç cezası alan bir yabancının almış olduğu cezayı mülakat esnasında ibraz etmesi başvurusunun olumlu sonuçlanması açısından etkili olacaktır. Çünkü uluslararası korumada kişinin inandırıcı olması ve beyanlarının ispatlanması gerekir.

Örneğin Danıştay 10. Dairesi 2016 yılında Afganistan’daki iç savaş ve ekonomik şartlar sebebiyle yapılan bir uluslararası koruma başvurusu hakkında vermiş olduğu kararda; Afganistan uyruklu bir yabancının İran’da doğup büyümesini, hayatında hiç Afganistan’a gitmemiş olmasını, ülkesinde hiç tutuklanmadığını, göz altına alınmadığını, kötü muameleye de maruz kalmadığını, aile üyelerinin de Afganistan’da problem yaşadığına ilişkin bir delilin sunulmadığını sebep olarak göstererek uluslararası koruma başvurusunun reddedilmesi gerektiğini belirtmiştir.

Danıştay kararından da açıkça anlaşılmaktadır ki; uluslararası koruma başvurusunda inandırıcılık önemli bir faktördür.

Kimler Uluslararası Korumaya Başvurabilir ve Kimler Başvuramaz?

Türk vatandaşı olmayan her yabancı yukarıda açıklanan şartları sağlamak şartıyla uluslararası koruma başvurusunda bulunabilir. Ancak yabancı, bir Birleşmiş Milletler Organı veya örgütünden koruma alıyorsa veya yardım görüyorsa, ikamet ettiği ülkenin yetkili makamları, o ülkenin vatandaşlarının hak ve yükümlülüklerini yabancıya da tanıyorsa, Mültecilerin Hukuki Durumuna Dair Sözleşmenin 1/F maddesinde belirtilen fiillere ilişkin suçlu olduğuna dair ciddi bir kanaat varsa uluslararası koruma başvurusu haricinde tutulurlar.

Aynı zamanda, uluslararası koruma başvurusunda bulunan yabancının farklı bir ülkede zalimce eylemler yaptığına ilişkin ciddi bir algı ve düşünce varsa yine uluslararası koruma başvurusu haricinde tutulur.

Yabancı kamu düzeni ve kamu güvenliğine karşı ciddi bir tehlike yaratıyorsa yine başvuru haricinde tutulur. Ayrıca Türkiye’de neticesi hapis cezası olan bir fiili kendi ülkesinde işlemişse  ve sadece bu cezayı çekmemek için ülkesini terk etmişse yine başvuru haricinde tutulur.

Uluslararası koruma başvurusunda bulunan yabancıların vatandaşı olduğu ülke ile Türkiye arasında karşılıklılık ilkesinin bulunması zorunlu değildir.

Uluslararası Korumaya Nasıl Başvurulur?

Uluslararası koruma başvurusu Valiliklere yapılır. Yabancının başvuruyu bizzat yapması gerekmektedir. Şayet yabancı başvurusunu kolluk merkezine veya sınır kapısına yaparsa bu başvuru Valiliklere bildirilir. Yabancı, ailesi için de başvuruda bulunabilir.

Yabancının başvuru talebi Valilikçe alınır. Yabancı kimlik bilgilerini doğru bildirmekle yükümlüdür. Yabancı, kim olduğuna ilişkin kimlik bilgi ve evraklarını, seyahat belgelerini Kuruma ibrazla yükümlüdür. Yabancının kimliği yoksa Kurum tarafından yapılan araştırmalardaki bilgiler kullanılır. Böyle bir bilgi de yoksa yabancının beyanına göre kayıt yapılır.

Yabancı kayıt esnasında neden uluslararası koruma başvurusunda bulunduğu açıklamalıdır. Kendi ülkesini neden terk etmek zorunda kaldığını, terk ettikten sonra başından geçenleri, Türkiye’ye gelene kadarki seyahat güzergahlarını ve araçları, daha önceden bir iltica başvurusu varsa buna ilişkin bilgi ve belgeleri sunmakla yükümlüdür.

Başvuru yapan yabancıya derhal uluslararası koruma geçici kimlik belgesi verilir. Yabancı bu kimlikle nihai karar verilene kadar kurumca belirtilen ilde kalma hakkına sahip olacaktır. Kurum, yabancıya kaldığı süre boyunca imza gibi birtakım yükümlülükler getirebilir. Aynı zamanda yabancıyla yapılacak mülakat da yabancıya kayıt esnasında bildirilir.

Yabancının Türkçe bilmemesi halinde kurumda bulunan tercümanlar yabancıya tercümanlık hizmeti de verecektir.

Uluslararası Koruma Altındayken Yurt Dışına Gidilebilir mi?

Uluslararası koruma başvurusu henüz tam olarak sonuçlanmamış olan geçici kimlik kartı sahibi yabancıların yurt dışına gitmesi mümkün değildir. Çünkü yabancıya yurt dışı seyahati engelleyecek şekilde tahdit kodu konulmaktadır. Ancak başvurusu olumlu sonuçlanmış yabancıların yurt dışına gitme imkanları bulunmaktadır. Bunun için uluslararası koruma statüsü altındaki yabancılar için Bakanlık tarafından çıkartılan özel bir pasaport bulunmaktadır. Yabancının bu pasaportu alması ve yurt dışına bu pasaportla seyahat etmesi mümkündür.

Uluslararası Koruma Altındayken Yurt içi Seyahat Edilebilir mi?

Uluslararası koruma altındaki yabancının yurt içinde seyahat edebilmesi Valilik’in iznine bağlıdır. Yabancı, izni aldığı takdirde yurt içinde seyahat edebilecektir.

Uluslararası Koruma Başvurusu İçin Hangi Belgeler Gerekir?

Uluslararası koruma başvurusunda bulunan yabancıların başvuru esnasında kimliğini gösterir bilgi ve belgelerini, seyahat güzergahlarını, uluslararası koruma başvurusuna delil olarak gösterebileceği evrakları (mahkeme kararları vb.) Kuruma ibraz etmesi gerekmektedir.

Avukat Uluslararası Korumaya Başvurabilir mi?

Avukatlar, müvekkilleri adına uluslararası korumaya başvuru yapamazlar. Uluslararası koruma başvurusu yabancı tarafından bizzat yapılır. Ancak yabancıyla yapılacak mülakat esnasında, yabancının avukatı gözlemci olarak mülakatta bulunabilir. Mülakat esnasında avukat, yabancının beyanlarına müdahale edemez veya müvekkilini yönlendiremez. Avukat mülakat esnasında sadece gözlemci olarak bulunabilir.

Uluslararası Koruma İçin Avukata Gerek Var mı?

Uluslararası koruma başvurusu için Avukat bulunması zorunlu değildir. Yabancı başvuruyu bizzat da yapabilir. Ancak yabancıya yapılacak mülakat esnasında yabancının gerekli evrakları toparlaması, derlemesi ve mülakat esnasında yabancıya iştirak etmesi yabancı için faydalı olacağından; avukat tutulmasında fayda bulunmaktadır.

Uluslararası Koruma Mülakatı

Yasaya göre yabancıyla yapılacak mülakat, başvuru tarihinden itibaren 30 gün içerisinde yapılmalıdır. Mülakatın yapılacağı yer ve zaman yabancıya bildirilir. Yabancının mülakat esnasında kendini en iyi şekilde ifade edebilmesi için gerekli imkanlar sağlanır. Yabancının tercüman istemesi halinde kurum, tercümanı da hazır bulundurur. Mülakat esnasında yabancı, uluslararası korumaya başvurusunu haklı kılabilecek tüm bilgi ve belgeleri sunmalıdır. Ülkesine dönmesi halinde ne gibi bir muameleye maruz kalacağını açıklamalı varsa buna ilişkin bilgi ve belgeleri de sunmalıdır. Mülakatın başından sonuna kadar kamera ve ses kaydı alınır.

Uluslararası Koruma Başvurusu Ne Kadar Sürede Sonuçlanır?

Uluslararası koruma başvurusu kanunen başvuru tarihinden itibaren altı ay içerisinde sonuçlandır.

Uluslararası Koruma Başvurusunun Reddi

Uluslararası koruma başvurusunun reddedilmesi halinde karar ilgiliye veya avukatına tebliğ edilir. Kurum belli sebeplerden ötürü başvuruyu reddedebilir. Kişinin kendi ülkesine dönmesi halinde kötü muameleye maruz kalacağına ilişkin kanaate varılmamış olması, uluslararası koruma için haklı sebeplerinin bulunmaması, başvuru şartlarını taşımaması hallerinde başvuru kurum tarafından reddedilir.

Başvurunun reddedilmesi halinde karara karşı itiraz edilebilir veya dava açılabilir. Yabancı, kendisi veya avukatı aracılığıyla karara karşı kararın tebliğinden itibaren 10 gün içerisinde Uluslararası Koruma Değerlendirme Komisyonuna itirazda bulunabilir. İtiraz sonucunda karar yine değişmezse ilgili karara karşı idare mahkemesinde iptal davası açılabilir.

Ancak red kararı Yasanın 68, 72 ve 79. Maddelerine göre verilmişse bu karara karşı itiraz edilemez doğrudan idare mahkemelerinde dava açılabilir.

Red kararına karşı dava açma süresi; 72 ve 79. Maddeleri kapsamında alınan kararlara karşı (Kabul Edilemez Başvuru ile Hızlandırılmış Değerlendirme) red kararının tebliğinden itibaren 15 gün, diğer sebepler kapsamında alınan kararlara karşı ise 30 gündür.

Yabancı, açmış olduğu davanın sonucu kesinleşinceye kadar Türkiye’de kalmaya devam edebilir.

Uluslararası Korumanın Sona Ermesi

Uluslararası koruma statüsü bazı hallerde sona erebilir. Bunları sırayla açıklamak gerekirse;

1. Eğer yabancı vatandaşı olduğu ülkenin korumasından isteği doğrultusunda yararlanırsa
2. Vatandaşlığını kaybettiği ülkenin tekrar vatandaşı olursa
3. Farklı bir ülkeden vatandaşlık kazanmışsa ve bu ülkenin korumasından yararlanıyorsa
4. Korktuğu ve kötü muameleye maruz kalacağı ülkeye kendi isteğiyle dönerse
5. Uluslararası koruma almasını sağlayan sebepler ortadan kalkarsa
6. Kendi isteğiyle farklı bir ülkenin korumasından yararlanırsa, kendi isteğiyle Türkiye’den ayrılırsa, farklı bir ülkeye kabul edilirse

Uluslararası koruma statüsü sona ererse, karar yabancıya veya avukatına tebliğ edilir.

Uluslararası Korumanın İptal Edilmesi

Uluslararası koruma statüsü aşağıdaki hallerde iptal edilebilir.

1. Yabancının sahte belge kullanması, hile veya aldatma yoluyla veya gerçekleri saklayarak uluslararası koruma statüsü almış olması halinde
2. Statüyü aldıktan sonra başvurusunun hariçte tutulacak kişilerden olduğunun anlaşılması halinde

Yani yabancı uluslararası koruma başvurusunda bulunurken sunacağı bilgi ve belgelerin doğru olmasını bilmek ve bunu sağlamakla yükümlüdür. Başvurunun kabul edilmesi sonrası iptal edilme durumu her zaman gündeme gelebilecektir.

Uluslararası Koruma Hakkında Genel Bilgiler

• Uluslararası koruma başvurusunda bulunan yabancının beyan ettiği bütün hususlar ile paylaştığı bütün bilgi ve belgeler gizlidir, kimseyle paylaşılamaz.
• Türkiye, uluslararası koruma başvurusunda bulunan yabancı hakkında hem yabancının vatandaşı olduğu ülkeden, transit ülkelerden ve menşe ülkeden bilgi ve belge toplar.
• Uluslararası koruma başvurusunda bulunan yabancıların adres kayıt sistemine kayıt yaptırma yükümlülükleri bulunmaktadır.
• UK altındaki yabancılar Türkiye’de çalışabilir.

Av. BARAN KARABOĞA